Paøo VI

Nun restas ankoraý solvi la demandon, kia nome arta lingvo estos enkondukita en komunan uzadon. En la unua minuto þajnas, ke respondi tiun æi demandon ekzistas nenia eblo, æar - kiel vi sendube diros - "da lingvoj artaj ekzistas ja tre multe kaj ilia nombro povas esti ankoraý mil fojojn pli granda, æar æiu aparta homo povas krei apartan lingvon artan laý sia arbitro". Æu ekzistas tial ia eblo antaývidi, kiu el ili estos elektita? Tiel efektive þajnas de la unua rigardo al la homoj ne konantaj la aferon, kaj tamen antaývidi kaj antaýdiri, kia lingvo arta estos elektita, estas tre facile. Tio æi venas de tio, ke la supre dirita en la publiko tre populara opinio pri la nombro de la ekzistantaj kaj povantaj ankoraý aperi lingvoj artaj estas tute erara kaj estas fondita sur plena nesciado de historio kaj esenco de la artaj lingvoj.

Antaý æio ni konstatas la fakton, ke, malgraý la grandega nombro da personoj, kiuj laboris aý laboras super lingvoj artaj jam en la daýro de 200 jaroj, øis nun aperis sole nur du efektive pretaj lingvoj, nome Volapük kaj Esperanto. Turnu atenton sur tion æi: sole nur du artaj lingvoj. Estas vero, ke vi preskaý æiutage legas en la gazetoj, ke jen tie jen aliloke aperis ankoraý kelkaj artaj lingvoj, oni citas al vi ilian nomon, oni donas al vi ofte eæ notojn pri la konstruo de tiuj æi lingvoj, oni alportas al vi kelkajn frazojn en tiuj æi tiel nomataj novaj lingvoj, kaj al la publiko þajnas, ke novaj artaj lingvoj elkreskadas kiel fungoj post pluvo. Sed tiu æi opinio estas tute erara kaj venas de tio, ke la gazetoj ne trovas necesa eniøi en tion, pri kio ili skribas, kaj kontentiøas nur per tio, ke ili havas la eblon regali la legantojn per ridinda nova1/4o aý fari sprita1/4on. Sciu do, ke æio tio, kio æiutage estas alportata al vi de la gazetoj sub la laýta nomo de "novaj lingvoj internaciaj", estas nur projektoj, en rapideco kaj sen sufiæa pripenso elbatitaj projektoj, kiuj de realiøo staras ankoraý tre kaj tre malproksime. Tiuj æi projektoj aperas jen en formo de mallongaj folietoj, jen eæ en la formo de dikaj libroj kun la plej laýtaj kaj multepromesaj frazoj, - aperas kaj tuj malaperas de la horizonto, kaj vi jam plu neniam aýdas ion pri ili; kiam la aýtoroj de tiuj æi projektoj alpaþas al ilia realigado, ili tuj konvinkiøas, ke tio æi estas tute ne laý iliaj fortoj kaj ke tio, kio en teorio þajnis afero tiel facila, en la praktiko montriøas tre malfacila kaj neplenumebla. Kial la efektivigo de tiuj æi projektoj estas tiel malfacila kaj tial øis hodiaý aperis sole nur du efektive pretaj kaj vivipovaj lingvoj - pri tio ni parolos malsupre, kaj dume ni nur turnas vian atenton sur tion, ke da lingvoj artaj øis nun ekzistas sole nur du kaj ke sekve se la kongreso hodiaý efektiviøus, øi el la jam ekzistantaj artaj lingvoj havus por elekto nur du. La problemo de la kongreso estus sekve jam tute ne tiel malfacila, kiel povus þajni de la unua rigardo. Kian el tiuj æi du lingvoj elekti - la kongreso ankaý ne þanceliøus eæ unu minuton, æar la vivo mem jam longe solvis tiun æi demandon en la plej senduba maniero kaj Volapük æie estas jam elpuþita de la lingvo Esperanto. La pliboneco de Esperanto antaý Volapük estas tiel frapante granda, ke øi falas al æiu en la okulojn tuj de la unua rigardo kaj ne estas malkonfesata eæ de la plej fervoraj volapükistoj. Estos sufiæe, se ni diros al vi la jenon: Volapük aperis tiam, kiam la entuziasmo de la publiko por la nova ideo estis ankoraý tute freþa, kaj Esperanto, dank'al financaj malfacila1/4oj de la aýtoro, aperis antaý la publiko kelkajn jarojn pli malfrue kaj renkontis jam æie pretajn malamikojn; la volapükistoj havis por sia agitado grandajn rimedojn kaj agadis per la plej vasta, pure amerika reklamo, kaj la esperantistoj agadis la tutan tempon preskaý tute sen iaj materialaj rimedoj kaj montradis en sia agado grandegan nelertecon kaj senhelpecon; kaj malgraý æio de la unua momento de la apero de Esperanto ni vidas grandegan multon da volapükistoj, kiuj transiris malkaþe al Esperanto, kaj ankoraý pli grandan multon da tiaj, kiuj, konsciante, ke Volapük staras multe pli malalte ol Esperanto, sed ne dezirante montri sin venkitaj, tute defalis de la ideo de lingvo internacia entute, - dume en la tuta tempo de ekzistado de Esperanto (13 jaroj) nenie sur la tuta tera globo troviøis eæ unu persono, - ni ripetas, eæ unu - kiu transirus de Esperanto al Volapük! Dum Esperanto, malgraý la grandegaj malfacila1/4oj, kun kiuj øi devas batali, daýre vivas kaj floras kaj konstante plifortiøas, Volapük jam de longe estas forlasita preskaý de æiuj kaj povas esti nomata jam de longe mortinta.

En kio konsistas la pliboneco de Esperanto antaý Volapük, ni ne povas kompreneble analizi tie æi tute detale; pro ekzemplo ni montros nur kelkajn punktojn:

Dum Volapük sonas tre sovaøe kaj maldelikate, Esperanto estas plena je harmonio kaj estetiko kaj memorigas per si la lingvon italan.
Eæ por tute neinstruitaj Esperanto estas multe pli facila ol Volapük, sed por instruitaj øi estas tre multe pli facila, æar giaj vortoj - krom kelkaj tre malmultaj - ne estas arbitre elpensitaj, sed prenitaj el la lingvoj romana-germanaj en tia formo, ke æiu ilin facile rekonas. Tial æiu iom civilizita homo jam post kelkaj horoj da lernado povas libere legi æian verkon en Esperanto jam preskaý tute sen vortaro.
Dum la uzanto de Volapük nepre devas øin konstante ripetadi, æar alie li øin baldaý forgesas (dank'al la plena elpensiteco de la vortoj), la uzanto de Esperanto, unu fojon øin ellerninte, jam øin ne forgesas, se li eæ longan tempon øin ne uzas.
Esperanto jam en la komenco estas tre facila por buþa interparolado, dum en Volapük oni devas tre longe kaj pacience ekzercadi sian orelon, øis oni alkutimiøas al klara diferencigado de la multaj reciproke tre simile sonantaj vortoj (ekzemple "bap, pab, pap, päp, pep, pöp, peb. böb, bob, pop, pup, bub, pub, püb, bib, pip, püp" k.t.p., kiuj fariøas ankoraý pli similaj inter si, se oni prenas ilin en la multenombro, t.e. kun s en la fino).
En Volapük, dank'al kelkaj fundamentaj eraroj en la principoj de la konstruo (ekzemple: vokaloj en la komenco aý fino de vorto ne povas esti uzataj, æar ili estas signoj gramatikaj), æiu nove bezonata vorto nepre devas esti kreita de la aýtoro (eæ æiuj nomoj propaj, ekzemple Ameriko = Melop, Anglujo = Nelij). Tio æi donas ne sole grandegan nombron da tute superfluaj vortoj por lernado, sed faras æian disvolviøan paþon de la lingvo æiam dependa de øia aýtoro aý de ia ordonanta akademio. Dume en Esperanto, dank'al la plena seninflueco de la gramatiko sur la vortaron kaj dank'al la regulo, ke æiuj vortoj "fremdaj", kiuj jam de si mem estas internaciaj, estas uzataj senþanøe egale kiel en la aliaj lingvoj, - ne sole grandega multo da vortoj fariøas tute senbezona por lernado, sed la lingvo ricevas la eblon disvolviøadi eterne æiam pli kaj pli, sen ia dependo de la aýtoro aý de ia akademio.

Parolante pri la pliboneco de Esperanto antaý Volapük, ni tute ne intencas per tio malgrandigi la meritojn de la elpensinto de Volapük. La meritoj de Schleyer estas grandegaj kaj lia nomo æiam staros sur la plej honora loko en la historio de la ideo de lingvo internacia. Ni volis nur montri, ke se hodiaý efektiviøus kongreso por la elekto de lingvo internacia, tiam øi inter la ambaý ekzistantaj lingvoj artaj ne povus þanceliøi eæ unu minuton.

Ni pruvis sekve, ke se hodiaý efektiviøus kongreso por la elekto de lingvo internacia, tiam malgraý la grandega nombro da ekzistantaj lingvoj ni povus jam nun kun plena certeco kaj precizeco antaývidi, kian lingvon øi elektos, nome: el æiuj ekzistantaj lingvoj vivaj, mortintaj kaj artaj la kongreso povas elekti sole nur unu lingvon: Esperanto. Kia ajn estus la konsisto de la kongreso, kiaj ajn estus la politikaj kondiæoj, je kiaj ajn konsideroj, antaýjuøoj, simpatioj aý antipatioj la kongreso sin gvidus, øi absolute ne povus elekti ian alian lingvon krom Esperanto, æar por la rolo de lingvo internacia Esperanto estas la sola kandidato en la tuta mondo, la sola, tute sen iaj konkurantoj. Æar eæ æe la plej malprospera konsisto de la kongreso en øi tamen sidos homoj pensantaj, kaj la grandega pliboneco de la lingvo Esperanto antaý æiuj aliaj lingvoj tro forte falas en la okulojn al æiu, kiu almenaý iom konatiøis kun tiu æi lingvo, tial estas tute ne eble supozi, ke la kongreso elektos ian alian lingvon. Se tamen, kontraý æia atendo, la kongreso estos tiom blindigita, ke øi ekdeziros ian alian lingvon, tiam, - kiel ni pruvis supre - la vivo mem zorgos pri tio, ke la decido de la kongreso restu sole malviva litero, tiel longe, øis kolektiøos nova kongreso kaj faros elekton øustan.

 

Revisado: 19 de Abril de 1998.
Eduardo Andrade Coelho
Copyright (c) 1998, Grupo Esperantista de Viçosa.