Paøo IV

Æu lingvo internacia estos iam enkondukita? Se ni venis al la konkludo, ke lingvo internacia alportus al la homaro grandegan utilon kaj ke øia ekzistado estas ebla, el tiuj æi du konkludoj jam per si mem elfluas la konkludo, ke tia lingvo pli aý malpli frue nepre estos enkondukita, æar alie ni devus nei æe la homaro la ekzistadon de æia eæ plej elementa inteligenteco. Se lingvo, povanta plenumadi la rolon de internacia, øis nun ankoraý ne ekzistus, sed devus ankoraý esti kreita, tiam respondo je la demando metita en la komenco de tiu æi æapitro estus duba, æar estus nesciate ankoraý, æu oni povos krei tian lingvon. Sed ni ja scias, ke da lingvoj ekzistas tre multe kaj ke æiu el ili en okazo de bezono povus esti difinita kiel internacia, nur kun tia diferenco, ke unu el ili pli taýgus por tiu æi celo kaj la alia malpli. Ni havas sekve æion pretan kaj ni bezonas nur ekdeziri kaj elekti, - kaj en tia okazo la respondo je la supre metita demando jam ne povas esti duba. La homoj vivas per vivo konscia kaj senæese celadas al sia bono; tial se ni scias, ke tiu aý alia afero promesas al la homoj grandegan kaj senduban utilon kaj ke øi estas por ili atingebla, ni æiam kun plena certeco povas antaýdiri, ke de tiu momento, kiam la homoj nur ekturnis sian atenton al tiu æi afero, ili jam obstine celados al øi æiam pli kaj pli kaj ne æesos en sia celado tiel longe, øis ili la aferon atingos. Se du homaj grupoj estas disigitaj unu de alia per rivereto, sed scias, ke, por ili estus tre utile komunikiøadi inter si, kaj ili vidas ke tabuloj por la kunigo de ambaý bordoj kuþas tute pretaj apud liaj manoj, tiam oni ne bezonas esti profeto, por antaývidi kun plena certeco, ke pli aý malpli frue tabulo estos trans¼etita trans la rivereto kaj komunikiøado estos aranøita. Estas vero, ke pasas ordinare kelka tempo em þanceliøado, kaj tiu æi þanceliøado estas ordinare kaýzata de la plej sensencaj pretekstoj: saøaj homoj diras, ke celado al aranøo de komunikiøo estas infana¼o, æar neniu el ili okupas sin je metado de tabuloj trans rivereto kaj tiu æi afero estas tute ne en modo; spertaj homoj diras, ke la antaýuloj ne metadis tabulojn trans rivereto, sekve, øi estas utopio; instruitaj homoj pruvas ke komunikiøado povas esti nur afero natura kaj ke la homa organismo ne povas sin movadi sur tabuloj, k.t.p. Tamen pli aý malpli frue tabulo estas transmetata kaj la komunikiøado estas aranøata. Tiel estis kun æiu utila ideo, tiel estis kun æiu utila elpenso; apenaý la senantaýjuøaj homoj venadis al senduba konkludo, ke la donita afero estas tre utila kaj samtempe efektivigebla, ili povis æiam scii antaý kun plena certeco, ke pli aý malpli frue la afero nepre estos akceptita, malgraý æia batalado de la flanko de la rutinuloj; æar tion æi garantias ne sole la natura inteligenteco de la homaro, sed ankaý øia celado al sia praktika bono kaj profito. Tiel estos ankaý kun la lingvo internacia. En la daýro de multaj centjaroj la homoj, ankoraý ne tre bezonante lingvon internacian, ne enpensiøadis pri tiu æi demando; sed nun, kiam la fortiøintaj komunikiøoj inter la homoj turnis ilian atenton al tiu æi demando, nun, kiam la homoj komencis konvinkiøadi, ke lingvo internacia alportos al ili grandegan utilon kaj ke øi estas atingebla, ili sen ia dubo jam celados al øi æiam pli kaj pli, øia neceseco fariøados por ili æiu tago æiam pli sentebla, kaj ili jam ne trankviliøos tiel longe, øis la demando estos solvita. Æu vi povas tion æi dubi? Certe ne! Kiam tio æi venos - ni ne intencas nun antaýdiri: povas esti, ke øi venos post unu jaro, post dek jaroj, post cent jaroj aý eæ post kelkaj centoj da jaroj, - sed unu afero estas jam senduba, ke kiom ajn devos suferi la unuaj pioniroj de tiu æi ideo, kaj se eæ tiu æi ideo multajn fojojn endormiøadus je tutaj dekjaroj, øi jam neniam mortos: æiam pli ofte kaj pli obstine eksonados voæoj, postulantaj enkondukon de lingvo internacia, kaj fine, pli aý malpli frue - se la demando ne estos solvita de la societo mem - la registaroj de æiuj landoj devos cedi, aranøi internacian kongreson kaj elekti ian unu lingvon kiel internacian. Tie æi povas esti nur demando pri la tempo: unuj el vi diros, ke tio æi venos tre baldaý, aliaj diros, ke øi venos nur en plej malproksima estonteco; sed ke tiu æi fakto entute iam venos kaj ke la homaro, vidante la grandegan utilecon kaj samtempe la atingeblecon de lingvo internacia, ne restos eterne indiferenta por tiu æi afero kaj senhelpa anaro da ekzista¼oj, ne komprenantaj unu alian - pri tio æi certe neniu el vi dubas eæ minuton. Ni petas vin tial noti al vi en la memoro la trian konkludon, al kiu ni venis, nome:

"Pli aý malpli frue lingvo internacia nepre estos enkondukita."

Tie æi ni faros malgrandan paýzon kaj diros kelke da vortoj pri ni, batalantoj pro la ideo de lingvo internacia. El æio pruvita de ni vi vidas, ke ni tute ne estas tiaj fantaziistoj kaj utopiistoj, kiajn multaj el vi eble vidis en ni kaj kiajn nin pentras multaj gazetoj, ne dezirantaj eniøadi en la esencon de tio, pro kio ni batalas. Vi vidas, ke ni batalas pro afero, kiu alportos al la homaro grandegan utilon kaj kiu pli aý malpli frue nepre estos atingita. Æiu prudenta homo povas sekve kuraøe aliøi al ni, ne timante la mokojn de la malsaøa kaj nepensanta amaso. Ni batalas pro afero tute pripensita kaj certa, kaj tial neniaj mokoj nek atakoj nin debatos de la vojo. La estonteco apartenas al ni. Ni supozu eæ, ke tiu formo de lingvo internacia, pro kiu ni batalas, montriøos en la estonteco kiel erara kaj ke venonta lingvo internacia estos ne tiu, kiun ni elektis,- sed tio æi ja tute nin ne devas konfuzi, æar ni batalas ne pro la formo, sed pro la ideo, kaj formon konkretan al nia batalado ni donis nur tial, ke æia batalado abstrakta kaj teoria ordinare al nenio kondukas. Malsupre ni pruvos, ke eæ ankaý tiu konkreta formo de la lingvo estas tute pripensita kaj havas senduban estontecon; sed se vi eæ tion æi dubas, la formo ja neniom nin ligas: se tiu æi formo montriøos erara, ni morgaý øin þanøos, kaj en okazo de bezono ni øin post-morgaý ankoraý unu fojon þanøos, sed ni batalados pro nia ideo tiel longe, øis øi pli aý malpli frue estos plene efektivigita. Se ni obeante la voæon de la indiferenta egoismo, detenadus nin de nia laborado nur tial, ke kun la tempo la formo de la lingvo internacia eble estos alia, ol tiu, pro kiu ni nun laboras, tio æi signifus tion saman, kiel ekzemple rifuzi la uzadon de vaporo tial, ke poste eble estos trovita pli bona rimedo de komunikiøado, aý rifuzi regnajn plibonigojn tial, ke poste iam eble estos trovitaj pli bonaj formoj por la regna konstruo. Nun ni estas ankoraý malfortaj kaj æia bubo povas ankoraý mokadi nin kaj montradi nin per la fingroj; sed plej bone ridas tiu, kiu ridas la lasta. Nia afero iras malrapide kaj malfacile; tre povas esti, ke la plimulto de ni ne øisvivos tiun momenton, kiam montriøos la fruktoj de nia agado kaj øis la morto mem ni estos objekto de mokoj; sed ni iros en la tombon kun la konscio, ke nia afero ne mortos, ke øi morti neniam povas, ke pli aý malpli frue øi devas atingi la celon. Kaj se eæ, lacaj de la sendanka laborado, ni kun malespero kaj apatio lasus fali la manojn, - tute egale, la afero ne mortos: anstataý la lacigitaj batalantoj aperos batalantoj novaj; æar ni denove ripetas, ke se estas ekster dubo, ke lingvo internacia alportus al la homaro grandegan utilon kaj ke øi estas atingebla, en tia okazo por nenia homo ne blindigita de rutino povas esti ia dubo, ke øi pli aý malpli frue nepre estos atingita, kaj nia konstanta laborado estos por la homaro eterna memorigado tiel longe, øis la ideo de lingvo internacia estos efektivigita. La posteuloj benos nian memoron, kaj al tiuj saøaj homoj, kiujn nun nomas nin fantaziistoj, ili rilatos tiel, kiel ni nun rilatas al la saøaj samtempuloj de la eltrovo de Ameriko, de la elpenso de vaporveturiloj k.t.p.